Huyền thoại bên dòng sông Krông Ana

Bên dòng sông Krông Ana là cánh đồng lúa chín vàng đang vào mùa, thuộc xã Băng A Drênh, huyện Krông Ana, Đắk Lắk. Nơi đây lưu truyền một truyền thuyết qua nhiều thế hệ của đồng bào Ê đê về khởi đầu loài người.

Thả bước trên cánh đồng, chúng tôi được già làng Y Nuốt Niê (72 tuổi, ở buôn K62) kể về truyền thuyết đầy huyền bí, nguồn gốc xuất hiện tộc người Ê đê ở Tây Nguyên.

Già Y Nuốt cho biết, ngày còn bé được ông bà kể rằng: Từ xưa rất xưa, nơi cánh đồng lúa hiện giờ là một vùng đất trũng hoang vu rộng lớn. Ở giữa có một hồ lớn, xung quanh có rất nhiều cây đa, cây sao, bằng lăng bao bọc. Cạnh hồ có một hang đá màu đen sẫm, cao khoảng nửa mét, rộng bằng sải tay người trưởng thành. Một ngày nọ, trời bỗng dưng tắt nắng, gió thổi ào ào, mây đen ùn ùn kéo đến làm rung chuyển cả vùng đất. Từ trong hang, 4 dòng họ của người Ê đê lần lượt chui ra: họ H’ Drue, Ayun, Êban, Mlô. Từ ấy hang được đặt tên là Băng A Drênh. Băng: tiếng Ê đê có nghĩa là cái hang; A Drênh là tên của người con gái đầu tiên chui ra khỏi hang như vai trò dẫn đầu, thủ lĩnh. Truyền thuyết này lý giải về chế độ mẫu hệ của người Ê đê ở Tây Nguyên. Từ đó trở đi, người Ê đê xem hang đá là tổ tiên của mình. Điều kỳ diệu là từ ngày đó có một giống hoa dại cứ mãi tím biếc, sắt son trải dài lan tỏa quanh nơi khai sinh 4 dòng họ người Ê Đê.

Cứ vào tháng 3 – 4 âm lịch hằng năm, 4 dòng họ lại thay nhau làm lễ cúng tế, cầu cho sức khỏedồi dào, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.

Lễ vật dâng tế gồm: Một cây nêu to cắm trước miệng hang, một con trâu trắng, 7 ché rượu cần, 7 gùi gạo tẻ và các vật dụng lao động. Khi thầy cúng đọc lời khấn cầu thần linh, mở đầu nghi thức cúng, con trâu trắng được làm thịt để dâng tế. Sau đó thầy cúng lấy tiết trâu bôi vào tay rồi đưa vào trong miệng hang đá khoảng 10 phút thì lấy ra. Trong hang sẽ có con vật bí ẩn ăn phần tiết. Nếu con vật ăn phần tiết ở đầu đốt ngón tay thì khi dân làng vừa uống rượu, ăn thịt xong trời sẽ xuất hiện mưa; còn nếu con vật ăn ở phần 2 đốt tay thì khi dân làng về đến nhà mới có mưa; nếu tiết bị ăn ở lòng bàn tay thì sau lễ cúng 2-3 ngày trời mới đổ mưa. Lúc thầy cúng đọc lời khấn, nếu có con vật nhỏ như con ong hoặc con bù mắt bay ngang qua mặt thì lễ cúng coi như thất bại, thần linh sẽ không nghe được lời nguyện cầu của dân làng. Trong quá trình dâng lễ, người trẻ không được lại gần hang đá. Nếu phạm điều cấm kỵ đó, sau này lập gia đình sẽ không sinh được con.

Dần theo thời gian, lễ cúng được duy trì hết đời này qua đời khác một cách chu đáo, linh thiêng nên thời tiết mưa thuận gió hòa, dân làng no ấm. Mãi đến một ngày nọ, đến lượt dòng họ trong 4 tộc người tổ chức nhưng chỉ làm một lần rồi bỏ. Họ lấp hang lại và trồng lúa, ngô, khoai, sắn để lo cho cái bụng. Từ đó tai ương ập đến buôn làng. Bà H’ Nơm H’ Drue (52 tuổi) – người duy nhất của dòng họ H’ Drue được giao quyền cúng tế lý giải rằng: Thời bố mẹ bà lễ cúng vẫn được thực hiện nhưng khi chiến tranh ập đến, dân làng ly tán. Khi trở về, cây cối bị tàn phá, hang đá biến mất, những người biết cúng tế về với Yàng (thần linh) lại thêm cuộc sống khó khăn nên phong tục cúng lễ không còn được duy trì. “Mẹ bảo, hang đá đó linh lắm. Mỗi khi gặp hạn hán, dân làng lại đem lễ vật như trâu, bò, lợn, gà đến nhờ gia đình bà mang ra hang đá khấn. Ngay sau đó, trời lập tức ban mưa giải hạn giúp buôn làng.

Nay mọi thứ đổi thay, các tập tục xưa cũ mai một dần. Giờ bà chỉ kể lại cho con cháu biết nguồn cội của dòng họ mình, đồng thời giáo dục tình đoàn kết yêu thương, đùm bọc lẫn nhau giữa các dân tộc anh em” – bà H’ Nơm bày tỏ.

Chia tay già làng và dòng họ H’ Drue, trong tâm trí còn miên man với truyền thuyết khởi đầu tộc người, tôi chợt thấy những đóa hoa dại màu tím ấy cũng đã bắt đầu khoe sắc. Chưa đầy hai tháng nữa, cánh đồng lúa Băng A Drênh sẽ thu hoạch xong nhường chỗ cho loài hoa dại nhuộm tím cả vùng trời, thu hút hàng nghìn bạn trẻ từ nhiều nơi đổ về tham quan, chiêm ngưỡng. Ẩn sau cánh đồng hoa tím tuyệt đẹp ấy là một truyền thuyết về nơi khởi đầu nguồn gốc một tộc người càng làm cho cánh đồng trở nên ly kỳ, hấp dẫn níu chân bao khách phương xa.