Sân khấu chuyển mình, nhiều nét mới

Nhiều sự kiện sân khấu đã diễn ra trong năm 2017 bởi đây cũng là năm kỷ niệm 60 năm Ngày thành lập Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam. Lễ kỷ niệm đã được tổ chức đúng vào dịp Giỗ Tổ nghề cho nên có sức lan tỏa, để lại ấn tượng sâu đậm, góp phần không nhỏ quảng bá cho sân khấu và khơi gợi tình cảm, truyền lửa nghề đến các nghệ sĩ trẻ. Nổi bật trong năm là loạt chương trình biểu diễn các vở kinh điển kỷ niệm 65 năm thành lập Nhà hát Kịch Việt Nam. Bên cạnh đó, không ít hoạt động mang tính định kỳ như các cuộc thi, hội diễn tài năng của các loại hình kịch nhằm tìm kiếm, tôn vinh những diễn viên có tài, có bản lĩnh sân khấu. Tuy còn nhiều đánh giá khác nhau về hiệu quả các cuộc thi, hội diễn, nhưng trong tình hình không nhiều hứa hẹn khi sân khấu vẫn thưa vắng khán giả thì lòng yêu nghề, sự nhiệt huyết của đội ngũ nghệ sĩ trẻ cũng khiến lớp nghệ sĩ lão thành của sân khấu tạm yên lòng.

Ðời sống thường nhật của sân khấu vẫn có những điểm sáng đáng ghi nhận. Các vở diễn được đưa lên sàn diễn đều thể hiện khá rõ quyết tâm, nghị lực, tài năng và sự sáng tạo nhất định của nhóm tác giả, đạo diễn, diễn viên. Các tác phẩm đã có những thủ pháp sáng tạo mới, gây được sự chú ý, hứng thú cho người xem và được giới phê bình, nghiên cứu sân khấu ghi nhận. Các vở diễn thể hiện rõ tính thử nghiệm về phương pháp cách điệu, tượng trưng, thậm chí ở ngay những vở khai thác kịch bản kinh điển như Rô-mê-ô và Giu-li-ét… cũng có những cố gắng để tỏa sáng với quyết tâm quảng bá cho sân khấu, cho địa điểm biểu diễn của đơn vị. Tuy nhiên, về tổng thể, thật khó để trong bối cảnh hiện nay, tạo dựng thành những sự kiện lớn, có tác động tới công luận cũng như tới xã hội như giai đoạn trước đây, khi vị trí của văn học nghệ thuật không được đề cao, sân khấu là hình thức đặc thù, phải tới nhà hát để thưởng thức. Nhưng cũng qua đó, bằng sự cảm nhận và năng động, các đơn vị sân khấu dần "bắt mạch thị trường" để có những thay đổi đúng hướng. Trên cơ sở những điểm mới đó, có khả năng nhìn thấy vài xu hướng phát triển của sân khấu trong năm 2018.

Sân khấu ngày càng đa dạng hóa trong phục vụ, hướng tới các đối tượng phục vụ riêng. Ðây là xu hướng đúng đắn, sân khấu từng bước tiến tới xã hội hóa trong hoạt động. Nhiều nhà hát đã thoát khỏi tình trạng chỉ đưa ra những tác phẩm mà mình có, chứ không phải là những thứ mà công chúng muốn có, cần có. Một số nhà hát tuy có cố gắng để dàn dựng, biểu diễn những vở lớn, hoành tráng, kinh điển tại chính nhà hát của mình để duy trì thương hiệu, giữ mực thước cho lịch sử phát triển của đơn vị, nhưng bên cạnh đó cũng cho ra đời những tác phẩm gọn nhẹ về nội dung, về hình thức và số lượng nghệ sĩ tham gia. Những tác phẩm gọn nhẹ, không quá cầu kỳ về phông cảnh và nhân sự sẽ giúp đơn vị lưu diễn, phục vụ và thu hút công chúng ngoài địa bàn hoạt động. Cùng bước đi trên đôi chân vững vàng về chất lượng nghệ thuật và cách thức hoạt động năng động, tự chủ, sân khấu mới đáp ứng được thực tế khó khăn hiện nay.

Các nhà hát đều mong muốn thực hiện những chương trình có tính thường xuyên để trình diễn tại địa điểm của mình, tạo địa chỉ văn hóa cho du khách. Năm nay, các đơn vị đều cố gắng giữ vững những chương trình đã có, đổi mới một phần hoặc tùy từng thời điểm để có những tiết mục mới mẻ. Hiện thời, các chương trình Ðêm thứ Bảy của Nhà hát Chèo Hà Nội vẫn nhận được đánh giá rất tốt, nhiều vở diễn chèo cổ được đem ra nhuận sắc, biểu diễn. Việc làm này, theo ý kiến của người làm nghề là rất đáng cổ vũ vì đã dàn dựng và lưu giữ trong kịch mục những tác phẩm truyền thống, kinh điển, nếu thường xuyên được lưu diễn sẽ là thước đo, là ngưỡng để rèn luyện trình độ nghề nghiệp của diễn viên và cống hiến những đêm nghệ thuật độc đáo cho những khán giả yêu thích và đối tượng học sinh, sinh viên, người nghiên cứu.

Rất nhiều vở diễn theo phương thức thử nghiệm, đưa ra cách sáng tạo mới với phong cách nghệ thuật khác nhau, tạo nên sự phong phú cho nền kịch nghệ và phần nào đó, đáp ứng nhu cầu liên tục thưởng thức cái mới của lớp trẻ. Sự ra đời và hoạt động khá linh hoạt của đoàn kịch LucTeam, một đơn vị hoạt động theo phương thức sân khấu xã hội hóa vốn rất khó khăn ở Hà Nội đã phần nào đáp ứng được những điều nêu trên. Thành công của vở Quẫn từ năm 2016 của đoàn kịch này là động lực không nhỏ với đạo diễn Trần Lực. Xác định đối tượng phục vụ chủ yếu là thanh niên, những người có sự am hiểu nhất định và đam mê cái mới, đạo diễn Trần Lực chủ động cầm chịch để xây dựng một đơn vị nghệ thuật trẻ, luôn có sự đa dạng trong phong cách biểu diễn. Cách làm khá mới lạ, tổng hợp nhiều hình thức biểu diễn trong tác phẩm đã phần nào khơi gợi, nhận được sự ủng hộ của đối tượng khán giả trẻ.

Sân khấu hiện nay cũng phần nào đã bắt kịp yêu cầu của công chúng khi hướng tới những hình thức đẩy mạnh tương tác với khán giả. Với công chúng hiện đại, việc tới xem và thụ động thưởng thức ở những đêm diễn không còn hấp dẫn nữa khi khả năng tương tác do các phương tiện truyền thông, kỹ thuật đưa đến cho con người đương đại khiến họ luôn muốn can dự, đưa bình phẩm và ý kiến riêng vào từng hoạt động, từng sự kiện trong xã hội. Sân khấu hoàn toàn có khả năng đáp ứng được nhu cầu đó. Khác với điện ảnh, tác phẩm sân khấu khi hoàn thành vẫn luôn được biến đổi theo từng đêm diễn, trước những đối tượng khán giả khác nhau sẽ có hiệu ứng khác nhau. Ðây là xu hướng từng được áp dụng ở Nhà hát kịch Việt Nam. Gần đây, Truyền hình FPT đã kết hợp với các đơn vị kịch nói chuyên nghiệp để ra mắt những vở diễn tương tác, giúp khán giả truyền hình có thể tham gia ý kiến, lựa chọn hướng đi cho tác phẩm. Trong quá trình theo dõi tác phẩm, tại những thời điểm mang tính quyết định, khán giả có thể ấn nút ở remote để chọn phương án cho nhân vật. Hình thức này được khán giả ủng hộ và hứa hẹn có những tác phẩm sống động, có sức lan tỏa tới cộng đồng.

Tất cả những điểm nhấn, những khơi gợi đó khiến người làm nghề lại tràn trề hy vọng cho một năm mới dù còn đó nhiều thách thức nhưng cũng rất giàu ý nghĩa kích thích tâm lý sáng tạo.

CAO NGỌC