Quy tắc ứng xử và hiệu ứng của thông điệp

Chưa bao giờ, cụm từ “quy tắc ứng xử” lại xuất hiện với tần suất nhiều như hiện nay. Mừng hay sẽ chạnh lòng, khi thực tế đó lại cho thấy câu chuyện về văn hóa ứng xử ở nhiều nơi, nhiều thời điểm dường như đang rơi vào vùng trũng khủng hoảng? Liệu rằng hàng loạt những bộ quy tắc được dồn dập ban hành mới đây có mang đến thay đổi, hay vẫn chỉ đơn thuần là những thông điệp… một chiều?

Vào khuôn khổ nhờ quy tắc?

Có lẽ chưa khi nào nỗi trăn trở về văn hóa ứng xử lại đau đáu như thời điểm này. Chặt chém, nâng giá, ép giá… xảy ra không hiếm ở nhiều khu du lịch. Quảng cáo lộn xộn, mất mỹ quan. Ngay cả nơi tôn nghiêm nhất chốn thờ tự cũng không hiếm cảnh tượng lộn xộn, chen lấn, xô đẩy, tranh cướp.

Bất bình, phê phán, xử phạt..., nhưng hình như qua nhiều năm những bất cập trong văn hóa ứng xử ở không ít lĩnh vực vẫn chưa cải thiện được là bao. Cho nên, việc soạn thảo các bộ quy tắc ứng xử phải chăng được xem như một giải pháp quan trọng đối với các nhà quản lý? Gần đây nhất là Bộ Quy tắc ứng xử văn minh du lịch đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) chính thức ban hành. Trong đó, bộ quy tắc hướng dẫn cách hành xử cho cả khách nước ngoài tới Việt Nam và người Việt Nam đi du lịch ở trong, ngoài nước. Hàng chục hành vi không nên làm đối với du khách nước ngoài tại Việt Nam, bao gồm cả định hướng những hành vi cơ bản nhất đã được đưa ra như: xếp hàng theo thứ tự, lấy đồ ăn thức uống đủ dùng, tuân thủ biển chỉ dẫn, không lấy đồ không thuộc về mình… Một hình dung rõ nét về thông điệp được gửi gắm ở đây: văn minh - tự trọng - trách nhiệm khi đi du lịch.

Bộ quy tắc cũng đưa ra những hướng dẫn ứng xử đối với cộng đồng dân cư tại địa phương nơi có nhiều khách du lịch, bao gồm các hành vi nên và không nên làm như không tranh giành, gây gổ với du khách; không chèo kéo, đeo bám du khách...

Cũng thu hút sự chú ý của dư luận là Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn thành phố Hà Nội vừa được ban hành. Những trăn trở bấy lâu trước các biểu hiện xấu xí, đang dần làm mai một phong cách Tràng An được kỳ vọng sẽ cải thiện với những định hướng “nên” và “không nên làm” ở bộ quy tắc này.

Trước đó, tại nhiều địa phương, một số tỉnh, thành đã chủ động ban hành những quy tắc ứng xử riêng nhằm điều chỉnh hành vi của người dân, du khách khi tham gia các hoạt động nơi công cộng. Điển hình như TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng cũng đã từng phát hành bộ quy tắc ứng xử dưới hình thức tranh ảnh sinh động, với nhiều ngôn ngữ.

Mới đây, Bộ VHTTDL cũng ký quyết định soạn thảo Bộ Quy tắc ứng xử trong hoạt động quảng cáo. Ở lĩnh vực lễ hội, tại một tọa đàm về văn hóa ứng xử trong lễ hội, nhiều nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa cũng đã thống nhất kiến nghị Bộ VHTTDL xây dựng bộ quy chuẩn về quy tắc ứng xử làm căn cứ để người dân thực hiện.

Có thể nhận thấy khá nhiều kỳ vọng, trông chờ được gửi gắm trong hệ thống các bộ quy tắc ứng xử này. Tuy nhiên, dư luận vẫn đặt ra câu hỏi: liệu sau khi hàng loạt những bộ quy tắc ứng xử nói trên được ban hành, sẽ có những không gian thực sự văn minh, đủ sức đẩy lùi những hình ảnh xấu xí, tiêu cực tại các khu du lịch, địa điểm công cộng hay trong hoạt động quảng cáo, lễ hội?

Cần có chế tài mạnh

Tại hội nghị bàn về văn hóa ứng xử trong lễ hội, TS Trần Hữu Sơn, Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam than thở, văn hóa ứng xử ở nhiều lễ hội đang chệch đường ray, với quá nhiều biểu hiện lệch lạc. Hỗn chiến, tranh cướp, giẫm đạp... những từ mô tả hành vi tưởng chỉ diễn ra tại các không gian sinh hoạt phức tạp thì nay, xuất hiện khá phổ biến trong lễ hội. Nếu không có chế tài mà chỉ dừng ở những định hướng, tuyên truyền chung chung thì hiệu quả sẽ thật sự không rõ nét.

Tương tự, trong lĩnh vực du lịch, nhiều chuyên gia cho rằng, bên cạnh những quy tắc ứng xử mang tính định hướng hành vi cho các đối tượng tham gia thì cần có thêm những chế tài để tăng thêm sức nặng cho các quy định. Tại Việt Nam, quy tắc ứng xử trong du lịch bây giờ mới được ban hành, trong khi ở nhiều quốc gia trên thế giới, đó là một trong những công cụ pháp lý cần thiết đối với ngành du lịch. Chẳng hạn như tại các nước có nền du lịch phát triển như Thái-lan, Xin-ga-po, Trung Quốc..., mỗi hành vi vi phạm chuẩn mực quy tắc ứng xử ở nơi công cộng, khu du lịch... đều bị điều chỉnh bởi những quy định chặt chẽ và xử phạt nghiêm khắc.

Liên quan đến việc triển khai bộ quy tắc ứng xử nơi công cộng, Hà Nội cũng chỉ đưa ra một số định hướng và cho rằng, cần linh hoạt, sáng tạo khi đưa bộ quy tắc vào thực tiễn. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc chỉ là những quy tắc mang định hướng sẽ đem lại hiệu quả quản lý ở mức độ nhất định. Lý giải cho những băn khoăn này, Phó Giám đốc Sở VH&TT Hà Nội Nguyễn Khắc Lợi cho biết, Quy tắc ứng xử nêu rõ những tổ chức, cá nhân thực hiện tốt sẽ được biểu dương, khen thưởng. Ngược lại, tùy theo mức độ vi phạm sẽ bị nhắc nhở, phê bình công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, trường hợp vi phạm pháp luật sẽ bị xử lý theo quy định. Như vậy, nếu cố tình bước qua ranh giới mà bộ quy tắc đã đưa ra, rất dễ vi phạm các quy định của pháp luật và ngược lại, nếu dừng lại đúng lúc, kịp thời thì môi trường văn hóa, văn minh nơi công cộng ở Thủ đô sẽ dần ổn định và đi vào nền nếp.

Dẫu sao, dư luận vẫn trông chờ, dù chỉ mới được ban hành hay manh nha ý tưởng thì những quy tắc ứng xử sẽ đem lại đổi thay tích cực chứ không đơn thuần chỉ là những thông điệp... một chiều. Muốn vậy, cần đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động tuyên truyền, vận động và xa hơn nữa, cần phải có những chế tài thật sự nghiêm khắc để mỗi quy tắc khi được ban hành sẽ không chỉ còn là lời nhắc nhở.