Cộng đồng giữ vai trò then chốt trong bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể

 Biểu diễn Nhã nhạc cung đình triều Nguyễn giới thiệu đến các đại biểu quốc tế dự hội nghị

Sức sống của Nhã nhạc 

TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (gọi tắt là Trung tâm) cho biết, sau 15 năm Nhã nhạc cung đình triều Nguyễn kể từ khi UNESCO công nhận có được sức sống như hiện nay không chỉ có sự đóng góp của các nhà nghiên cứu, các chuyên gia mà còn là nhờ cộng đồng. Trước hết là sự truyền dạy của các nghệ nhân cho các thế hệ con cháu trong gia đình, và những người trẻ này đã tiếp thu được các bài bản, kinh nghiệm quý báu để lưu giữ và phát triển. Có gia đình 4 thế hệ cùng làm việc tại Nhà hát truyền thống cung đình Huế. Hiện nay, nhiều trường học trên địa bàn tỉnh đang có chương trình dạy ngoại khóa về Nhã nhạc, múa cung đình và âm nhạc truyền thống cho học sinh, và cũng được các em tham gia tích cực. 

TS Lê Thị Minh Lý, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam, cũng bày tỏ rất xúc động khi được xem các học sinh của trường THPT Nguyễn Huệ biểu diễn điệu múa cung đình và Nhã nhạc tại chương trình của hội nghị. “Tôi đánh giá cao việc Trung tâm đã tạo ra môi trường diễn xướng khác nhau, trong đó có sự gắn kết với việc làm thế nào để các học sinh ở trường học tham gia học nhã nhạc, múa cung đình… Điều này có ý nghĩa cộng đồng rất lớn”, TS Lý nói. 

Cần có sự tham gia của các NGO trong bảo tồn di sản 

TS. Lê Thị Minh Lý cho biết trong quá trình bảo vệ di sản Hát xoan Phú Thọ, sự tham gia của cộng đồng và tổ chức phi chính phủ (NGO) đã đưa lại kết quả đáng mừng. Qua đó, Hát xoan đã thoát khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp và được UNESCO vinh danh vào năm 2017. 

“Khi chúng tôi tham gia làm hồ sơ thì chỉ có 7 nghệ nhân Hát xoan nhớ được các bài bản một cách tương đối nhưng không có không gian thực hành. Ngay lập tức, tỉnh Phú Thọ đã có biện pháp bằng cách: Đầu tiên là phục hồi các bài bản, sau đó tạo ra một lớp công chúng mới. Lớp công chúng này là cộng đồng thông qua giáo dục và thông qua truyền thông. Khi Hát xoan đưa vào danh sách cần bảo vệ khẩn cấp, Phú Thọ cũng đã có một chiến lược gần như là “phổ cập” Hát xoan. Chúng tôi với tư cách NGO, và Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia cho rằng không nên phổ cập Hát xoan như vậy, vì nó sẽ mất bản sắc và làm ảnh hưởng đến chính các cộng đồng. Sau đó, Phú Thọ đã thay đổi chiến lược và địa phương này coi như việc phổ biến ấy là tạo ra lớp công chúng thăng hoa thay vì xem họ là thực hành di sản chính thức. Sau 6 năm, hát xoan thoát khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp và được UNESCO vinh danh”, TS Lê Thị Minh Lý thông tin. 

Từ quá trình bảo vệ và phát huy giá trị của Hát xoan Phú Thọ, TS. Lê Thị Minh Lý cũng đưa ra một số bài học về việc thực hiện công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam hiện nay, trong đó cần “lôi kéo” sự tham gia của các chuyên gia và các NGO. Bà Lý thông tin, Hà Nội đã từng bị Cục Di sản văn hóa “tuýt còi” về chậm thực hiện việc kiểm kê di sản văn hóa. Sau đó, địa phương này đã giao cho các NGO thực hiện và sau 3 năm thì hoàn thành. Khi tham gia, NGO không phải làm một mình mà chỉ là đơn vị tư vấn, các công việc cụ thể do cán bộ ở địa phương thực hiện. Kết quả, đã có 1.793 di sản được kiểm kê, trong đó đã lên danh sách hơn 200 di sản cần ưu tiên bảo vệ. “Trong quá trình thực hiện, chúng tôi rất chú ý đến những di sản liên quan đến đời sống và kinh tế của cộng đồng cư dân. Hiện nay Hà Nội đã thực hiện bản đồ di tích ở các quận, huyện… Nguồn tài liệu sau khi kiểm kê nói trên rất có giá trị cho công tác giáo dục”, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị di sản văn hóa, nhấn mạnh. 

Theo baovanhoa.vn