Triển lãm “Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám” tại Bảo tàng Đắk Lắk: Khi biểu tượng trí tuệ Việt hiện diện trên cao nguyên

Trong không khí cả nước hướng về Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11, tại Bảo tàng Đắk Lắk, một sự kiện văn hóa đặc biệt đã diễn ra, mở ra cơ hội để công chúng và du khách tiếp cận trực tiếp với một trong những biểu tượng trí tuệ tiêu biểu nhất của dân tộc – Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Triển lãm không chỉ là một trưng bày tư liệu – hiện vật theo nghĩa truyền thống, mà còn là cuộc đối thoại sâu sắc giữa hai không gian văn hóa: Vùng đất Thăng Long – nơi kết tinh tinh hoa hiếu học của người Việt suốt gần một thiên niên kỷ, và cao nguyên Đắk Lắk – chiếc nôi của cồng chiêng, của tinh thần phóng khoáng biển, rừng.

Biểu tượng trường tồn của trí tuệ Việt

Khởi dựng từ cuối thế kỷ XI dưới triều Lý, Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi tôn vinh các bậc thánh hiền, nơi học tập của Hoàng Thái tử và con em hoàng gia trước khi trở thành những bậc trị quốc an dân. Trải qua hơn 900 năm dưới các triều đại Lý – Trần – Lê – Nguyễn, nơi đây không chỉ đào tạo hàng nghìn hiền tài mà còn trở thành trung tâm học thuật có ảnh hưởng sâu rộng đối với quá trình hình thành bản sắc văn hóa tri thức Việt Nam.

Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám sở hữu 82 bia tiến sĩ – Di sản tư liệu thế giới, khắc ghi tên tuổi 1307 lượt đỗ đại khoa của 82 khoa thi tổ chức từ năm 1442 – 1779. Những tấm bia ấy không chỉ là danh sách tri thức, mà còn là lời nhắc nhở về triết lý trọng hiền tài của tiền nhân. Truyền thống hiếu học, tinh thần tôn sư trọng đạo, lòng tri ân tiền hiền – những giá trị làm nên cốt lõi tinh thần Việt, đều được kết tinh nơi di tích này. Không chỉ mang giá trị lịch sử và giáo dục, Văn Miếu – Quốc Tử Giám còn là một chỉnh thể kiến trúc độc đáo với Điện Đài thành, Văn Miếu Môn, Khuê Văn Các... Những kiến trúc cổ kính ấy đã trở thành biểu tượng không thể tách rời trong nhận thức về văn hóa Thăng Long cũng như bản sắc trí tuệ Việt Nam. Điều đặc biệt hơn, trong bối cảnh hội nhập mạnh mẽ, các hoạt động tại Di tích này liên tục đổi mới, đa dạng, phong phú, từ triển lãm, trưng bày, không gian sáng tạo đến sản phẩm mỹ thuật, tour đêm… giúp di sản bước vào đời sống đương đại với hơi thở trẻ trung và gần gũi.

Văn Miếu tại Đắk Lắk: Khi di sản vượt qua giới hạn địa lý

Ý nghĩa lớn nhất của triển lãm lần này chính là việc đưa biểu tượng trí tuệ của người Việt đến với cao nguyên – vùng đất vốn quen với cồng chiêng, sử thi, nhà dài, và những giá trị văn hóa đặc sắc. Văn Miếu – Quốc Tử Giám đặt trong không gian Bảo tàng Đắk Lắk không chỉ là một cuộc “đi lại” của di sản, mà còn là hành trình lan tỏa tri thức, nuôi dưỡng tinh thần hiếu học trong cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên. Văn Miếu không chỉ còn là hình ảnh trên sách giáo khoa, mà trở thành trải nghiệm hữu hình, sống động – một nguồn cảm hứng để thế hệ trẻ Tây Nguyên nhìn lại truyền thống học tập, rèn luyện và phấn đấu của người xưa.

Việc chọn cảm hứng cồng chiêng để thiết kế không gian triển lãm là một điểm nhấn giàu tính biểu tượng. Nếu Văn Miếu là tiếng vọng của trí tuệ Thăng Long, thì cồng chiêng là lời ngân vang của tâm hồn đại ngàn. Hai di sản đại diện cho hai miền văn hóa song hành trong cùng một không gian, hòa quyện thành bức tranh đa sắc của bản sắc Việt Nam thống nhất mà đa dạng.

Triển lãm Văn Miếu – Quốc Tử Giám tại Bảo tàng Đắk Lắk không đơn thuần là hoạt động văn hóa. Nó là minh chứng cho sự dịch chuyển của di sản trong bối cảnh giáo dục hiện đại, khi nhà trường, bảo tàng và cộng đồng cùng tạo nên môi trường nuôi dưỡng tri thức. Nơi đại ngàn hùng vĩ, tiếng cồng chiêng vang vọng như nhịp đập truyền đời của các dân tộc, sự xuất hiện của Văn Miếu – Quốc Tử Giám mở ra thêm một nhịp đập khác – nhịp đập của tri thức và khát vọng học tập.

Triển lãm được tổ chức theo hệ thống chủ đề rõ ràng, khoa học, giúp công chúng tiếp cận di sản theo nhiều lớp thông tin, bao gồm: Tổng quan về Văn Miếu – Quốc Tử Giám và hệ thống kiến trúc tiêu biểu; Danh nhân và truyền thống khoa bảng Việt Nam cùng Bia Tiến sĩ – Di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận; Hoạt động văn hoá, khoa học, giáo dục di sản, đối ngoại, hội thảo khoa học; trưng bày, workshop, tour đêm Văn Miếu.

Điểm đặc biệt của Triển lãm sẽ thu hút học sinh và giới trẻ chính là hoạt động trải nghiệm: Viết chữ Hán cổ bằng bút lông, in mộc bản Bia Tiến sĩ, khám phá mô hình lớp học nho sinh, và học cách đóng sách giấy dó truyền thống… Những trải nghiệm này giúp công chúng “chạm” vào di sản, biến kiến thức lịch sử trở nên thú vị, dễ tiếp nhận và đầy cảm hứng.

Lan tỏa tinh thần hiếu học – ý nghĩa vượt thời gian của di sản

Từ Thăng Long – Hà Nội đến Đắk Lắk, từ những mái ngói rêu phong, cổ kính đến ngôi nhà dài và âm sắc cồng chiêng bất tận, từ những bia đá ghi danh hiền tài đến những trải nghiệm của học sinh…tất cả được nối liền bởi triết lý hiếu học trường tồn của dân tộc. Triển lãm góp phần khẳng định một điều: Di sản không chỉ để ngắm, mà còn để học; không chỉ để tự hào, mà còn để tiếp bước. Văn Miếu – Quốc Tử Giám là biểu tượng trí tuệ Việt. Đưa biểu tượng ấy đến với Tây Nguyên cũng chính là khuyến khích thế hệ trẻ nơi đây tự tin bước vào thế giới tri thức rộng lớn, nuôi dưỡng khát vọng vươn lên bằng con đường học tập. Khi tiếng cồng chiêng âm vang hòa cùng tinh thần hiếu học, chúng ta tin tưởng vào tương lai nơi những giá trị tốt đẹp của dân tộc được tiếp nối qua từng thế hệ.